QUẾ ANH acrylic on paper
Nobel văn chương 2016
Tôi đã viết
những lời tham luận về Bob Dylan và Trịnh Công Sơn năm 2012 (Trịnh Công Sơn-Bob Dylan, ngovantao.blogspot.com
ngày 28/08/2012). Năm nay 2016, giải Nobel văn chương đã được ban tặng cho Bob
Dylan, thi sĩ của thời đại?
Cùng với
không ít văn sĩ Âu châu, tôi ngỡ ngàng tìm hiểu cái giá trị và ý nghĩa của giải
Nobel này, khi những lời ca nổi tiếng và coi là hay của Bob Dylan (như những ca
từ theo Hàn Lâm Viện Thụy Điển: Vision of Johannas, Chimes of Freedom)"viết ra để đọc trên giấy trắng, thì
thường là có phần nào nhạt nhòa và lỏng
lẻo" (Alex Rob trong tạp san Newyorker14/10/2016: a little flat and
feeble on the page). Nhưng cái giá trị có lẽ chính là ở chỗ đó, "binh dân và dễ dàng"! Dễ dàng không
khác gì "ca từ" của ca sĩ rap
hip hop bình dân thời thượng. "Bình
dân và dễ dàng" nhưng đưa đẩy theo nhịp rock'n'roll, có sự lôi cuốn "negro
spirituals", đặc biệt tức thời vào những năm 1960-70, thời phản chiến
tranh, thanh niên Mỹ sống cho tình yêu, cho con người đại quần chúng.
Xa nhịp tấu
đàn guitare điện và khẩu cầm (harmonica), xa giọng Bob Dylan hát khàn khàn ảo
giác (psychedelic) để nhận xét như trên, một nhà phê bình văn học người Pháp kết
luận rằng giải Nobel văn chương năm nay 2016 chính là hiện tượng bước ngoặt
trong tư tưởng nhân sinh xã hội "hiện đại sự": "khái niệm văn thơ không còn nằm trong thư quán". Văn thơ
không còn là chuyện truyền tụng đến quần chúng bằng sách in (La mort du
livre!), những quyển sách đầu giường hay thư viện cá nhân lặng lẽ mang ra để
nghiền ngẫm và suy tư. Chúng ta sống với hiện đại sự, với internet, với face
books, với bloggers, rộn ràng và tới tấp. Văn nghệ phải phô trương qua những hệ
truyền bá quần chúng, đặc biệt như thi ca với lễ nhạc hội bình dân túy. Giải
Nobel năm 2016 chứng tỏ điều đó. Sự thật như để nhấn mạnh bước ngoặt hiện đại sự,
một hai năm trước đã có giải Nobel cho một nhà báo và cũng năm nay nữa chúng ta có giải Pulitzer "văn chương tiểu thuyết" cho truyện "The sympathizer"
của Nguyễn Việt Thanh, một tác phẩm tiểu
thuyết với lời văn tưng tửng "nhà báo", thành viên ngạo đời, với những
mẩu chuyện viễn tượng lịch sử (chiến tranh và chính trị Việt nam) hay xã hội (đời
sống cộng đồng Việt kiều di tản đến quận Cam California) nhưng tất cả trình bày như trên nhật báo đưa tin dật gân,
người đọc không bận tâm suy tư và tìm hiểu một ẩn ý bản thể nào sâu xa về nhân
vật làm người, chơi vơi xoay vần cuộc sống...
Tuy nhiên nhắc
lại, Bob Dylan đã tức thời với lời ca và nhạc điệu âm hưởng trong lòng quần
chúng thanh niên Mỹ 1960-70. Bob Dylan
như đã thức tỉnh cái khát khao luôn luôn ẩn chìm của quần chúng, vọng
tìm một tia sáng tâm linh dẫn đường qua tao loạn đời thường, tàn bạo và khắt
khe may rủi, những ai trong trắng hồn nhiên như trẻ thơ bị vất bỏ lề đường
trong cuộc sống ăn thua vụ lợi vụ tiền, vụ danh vụ quyền. Quần chúng đã từng muốn đưa Bob Dylan lên vai trò "thi sĩ hiển linh trí tuệ ban phát những
câu sấm". Bob Dylan chân thành
chỉ nhận mình là rong ca hồn nhiên trên đường đời, bằng mọi cách chối bỏ đóng
vai trò siêu phàm ấy, mụ đời mụ cả chính mình. Có lẽ chính vì vậy, Bob Dylan
không vội trả lời Hàn Lâm Viện Thụy Điển, cám ơn nhận hay không nhận giải Nobel
văn chương năm 2016 đã ban tặng cho mình.
Sau cùng Bob
Dylan đã cám ơn Hàn Lâm viện Thụy Điển và xin tiếp nhận cái giải thưởng quá
vinh danh Nobel năm 2016. Đó cũng chỉ là chuyện bình thường, dù trong hai tuần
im lặng từ khi có tin được giải, Bob Dylan đã biết làm cho dư luận xôn sao đưa
tiếng với những bàn luận hiếu kỳ và nghi vấn.
Đặc biệt có
bài báo của Adam Kirsch trên New York Times (26 oct. 2016), đặt ngay vấn đề nếu
Bob Dylan có từ chối giải nobel, thì cũng chỉ mong là biết theo bước chân của
Jean Paul Sartre (giải Nobel văn chương năm 1964). Sartre đã từ chối giải Nobel
vì giải này có thâm ý đưa lên những tượng đài. Tượng đài của vai nhân vật cố định,
có thể "mụ đời và mụ cả chính
mình" . Trước hết là phản bội minh triết sống theo "hiện sinh chủ nghĩa", cái minh triết
hãy biết sống thật (without bad faith),
tự do không một chuyện nào có thể rập khuôn mà tiếp nhận cái gì mình đương thật
là dù có bất tất thay đổi ở nơi đây và từng giờ, dù có phải khắc khoải trong hiện
thành sống phận làm người của bản thân.
Dư luận không
một ai tó ý ngỡ ngàng với giả thuyết Bob Dylan có thể từ chối, không nhận giải,
như thể là một dịp nhận định giá trị tương đối của ngay giải Nobel văn chương.
Đã có bao nhiều lần trong quá khứ giải Nobel văn chương đã là hào quang lệch lạc
đặt trên vai của những con người mà chúng ta nghĩ không cần thiết hay hơn nữa
không nên nhắc tên. Tuy nhiên, theo tôi nghĩ, giải Nobel năm 2016 chứng tỏ những
cảm thức hồn nhiên tức thời của mấy ông Hàn Lâm viện sĩ. Thật không khác gì
chuyện một chiều mùa thu, ta lang thang trong gió lạnh, lạc vào một quán rượu vắng
vẻ nào; trong tay ly rượu mạnh, ta ngồi thả hồn theo tiếng hát của thùng nhạc
(jude-box), tiếng hát réo rắt như tiếng
thơ của những danh ca Elvis Presley, Frank Sinatra..., Bob Dylan..., ta bỗng tự
thấy an nhiên ấm áp, muốn đáp ơn người đã cho ta một giờ ngắn ngủi tràn đầy
tình đời và tình nhân loại.
Sự thật, Dennis Overbye trong một bài báo (The times they aren't a-changing, New
York Times ngày 2/11/2016) dẫn chứng sự
giá trị tương đối của ngay cả những giải Nobel khoa học. Tương đối trong cái
nghĩa nhiều năm trên một đề tài xác định khám phá phát minh khoa học, giải
Nobel khoa học đã nhiều lần bỏ lơ những người có đóng góp khoa học không kém mà
có khi còn hơn nữa đối với những bác học gia được giải. Vậy không ngạc nhiên ngỡ
ngàng khi giải Nobel văn chương năm 2016 đã ban tặng cho Bob Dylan, một rong ca lừng danh huyền thoại ( a
legendary troubadour). Bob Dylan là
tiếng ca sôi nổi và hưng phát từ cả một ảo
cảnh mênh mông (a phantasmagorical ocean) là những lời bàn hư thực, những
chú giải ra vào, những quy kết xa gần truyền thống, dân ca, văn hóa hay văn học,
bao quát sâu rộng hão huyền như chính lịch
sử (khẩu truyền) của một thời đã sống.
Overbye nghĩ ta hãy mong rằng Bob Dylan sẽ tham dự lễ hội trao giải Nobel năm
nay cho buổi lễ thêm rộn ràng và thành phố Stockholm nhộn nhịp nào kèn nào trống.
05/11/2016
